Türkiye Türkçesinde Ses Düşmeleri

Abstract

Bu çalışmada, Türkiye Türkçesi yazı dilinde meydana gelen ses düşmesi olayları incelenmiştir. Ses düşmesine uğrayan kelimelerin tespitinde bilinen klasik örnekler yerine, edebî eserlerden doğal ve kullanımdaki örnek cümleler esas alınmıştır. Ses düşmelerinin tespiti için otuz üç tane roman, hikâye ve şiir kitabından oluşan eser taranmıştır. Buradan bulunan 4229 adet cümlede ses düşmesine uğrayan kelimeler tespit edilerek ses düşmelerinin bir sınıflandırması yapılmış, bu sınıflandırma içerisine yerleştirilen cümleler kendi kategorileri içinde ulaşılmasının kolaylığını sağlamak amacıyla alfabetik olarak dizilmiştir. Sınıflandırma esnasında ses düşmeleri öncelikle ünlü ve ünsüz düşmeleri olarak kategorize edilmiştir. Daha sonra bunlar kendi içerisinde kelime başı, ortası veya sonunda meydana gelen düşmelere göre sınıflandırılmıştır. Kategorilerin en sonunda da büzülme, hece düşmesi ve kaynaşmaya yer verilmiştir. Gramer kitapları ve makalelerde ses düşmesi konusu henüz tam bir sonuca bağlanamamıştır. Terimlerin tam olarak hangi örnekleri karşıladığı belirlenememiştir. Bu konu için kullanılan terimler; ses düşmesi, ses düşmeleri, hece düşmesi, iç ses düşmesi, ön ses düşmesi, son ses düşmesi, büzülme, büzüşme, kaynaşma, ünlü düşmesi, ünsüz düşmesi, ünlü çatışması vb. şeklindedir. Görüldüğü gibi alanda bir kavram çokluğu yaşanmaktadır. Bulunan örnek cümlelerle bu çokluk bir düzen içerisinde verilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmanın amacı, Türkiye Türkçesindeki ses düşmelerini araştırmaktır. Bu genel amaca hizmet eden diğer amaçlar şu şekilde özetlenebilir: Türkiye Türkçesi ile ilgili gramer kitaplarında yer alan bu konuyla ilgili bilgileri bir araya getirmek; ses düşmelerini Türkiye Türkçesi yazı diliyle 1908-2013 yılları arasında yayımlanmış edebî eserlerde tespit etmek; ses düşmesine uğramış canlı örnekleri bir sınıflandırmaya tâbi tutmak; ses düşmelerinin sebepleri ve sonuçlarını tartışmak; ses düşmeleri üzerinde yeni bakış açıları oluşturmak; gramer kitaplarında tam anlamıyla oturmamış görünen ses düşmesi olaylarına daha geniş ve farklı pencerelerden bakılmasını sağlamaktır. Çalışmamızın baş kısmında ilgili literatür taranmış ve mevcut bilgiler bir araya toplanmıştır. Bu bilgiler, kendi içinde tasnif edilmiştir. Daha sonra, inceleme bölümünde doğal ve kullanımdaki örnekler tasnif edilerek değerlendirilmiştir. En son kısımda ise, elde edilen sonuçlar ve veriler ışığında genel bir değerlendirme yapılmıştır. Çalışmanın sonunda ise terimler dizini ve kaynakça yer almıştır. Sonuç olarak Türk dilinin genel yapısında ses düşmeleri eğilimi çok yüksektir. Bu eğilimin özünde; kullanım sıklığına bağlı olarak doğal değişimler vardır. Zaman içinde ortaya çıkan bu değişimler, ses düşmelerini beraberinde getirmektedir. Söz konusu eğilimin bir başka sebebi, doğal dilbilgisel süreçler yanında en az çaba yasası ve kolay söyleyiş arayışıdır. Bizce, diğer önemli bir sebep ise, tezimizin asıl bulgusu olan estetik duygusudur. Türkçe Sözlük?te (2011: 821) estetik; sanatsal yaratının genel yasalarıyla sanatta ve hayatta güzelliğin kuramsal bilimi, güzel duyu, bedii, bediiyat; güzellik duygusu ile ilgili olan; güzellik duygusuna uygun olan anlamlarına gelmektedir. Türkler, tarih boyunca estetiğe hep önem vermişlerdir. Bu bağlamda Türkçe de estetik bir dil olarak gelişimini sürdürmüştür. Ses düşmeleri, söz konusu estetik arayışın doğal sonuçlarıdır.