Yeni Türk Edebiyatı Tahkiyeli Metinlerinde Çingeneler

Abstract

Yeryüzünde neşet ettikleri bilinen ilk zamanlardan, son yüzyıla değin süregelen göçler ile geniş coğrafyalara yayılan ve farklı milletlerle karşılaşan Çingeneler, toplumlar tarafından daima "yabancı, öteki, dokunulmaz, dışarıdaki" gibi yerleşik algılara maruz kalmışlardır. Sosyal kimliklerin farklı ülkelerde etnik köken, lisan veya din üzerinden belirlenmesine mukabil, Çingeneler dışa çoğunlukla kapalı sosyal hayatları ve kendilerine has yaşayış tarzlarıyla kimliklerini korumuşlar ve kendilerini bu farklılıkları üzerinden –yani ötekilik üzerinden- var etmişlerdir. Özellikle dini açıdan, girdikleri toplumun yaygın inançlarına uyum sağlamış gözüken Çingeneler, özde her türlü otoriteden ayrı, "özgür" bir tavır sergilemişlerdir. Geniş bir coğrafyaya yayılmalarından ötürü kendi aralarında yaşayış tarzı itibariyle çeşitli farklılıklara rastlansa da; doğuştan getirdikleri bir takım maharetleri ve sahip oldukları özgür ruhu hiç bırakmamaları, seçtikleri mesleklerde ve göçebe yaşamlarında ortak paydalar oluşturmuştur. Çingeneleri konu alan anlatıların karakteristiğinde, toplumdan yalıtılmış şekilde, göçebe yaşayan Çingenelerin, kendilerinden olmayan insanlarla karşılaşması ve diyaloğa girmesi bulunur. Aradaki etkileşim arttığında, toplum içindeki yerleşik ön yargılar kendini hissettirmeye başlar. Bu tavırların izlerini, yazarların dilinde ve eserlerin içindeki anlatıcılarda, karakterlerin davranışlarında gözlemek mümkündür. Yeni Türk Edebiyatı roman ve hikayelerine bakıldığında doğrudan Çingeneleri konu edinen yaklaşık otuz eser görülür. Bu eserlerin ekserisinde toplumumuzun Çingenelere olan hakim bakış açılarına, genelde olumsuz taraflarıyla, farklı dozlarda yer verilir. Bazılarında olumlu bir tavır sergilenirken, çok az bir kısmı okurda tarafsız bir izlenim uyandırır. Ahmet Mithat Efendi'nin 1886'da yazdığı Çingene romanından, Berna Durmaz'ın 2013 yılında yayımlanan Bir Fasit Daire adlı öykü kitabına kadar, yaklaşık yüz otuz yıllık dönemde yazılmış otuz eserin incelenmesi, Türk edebiyatında ve toplumunda Çingenelere olan tavrı bütüncül bir bakış açısıyla görmeye imkan verecektir.